Dożywocia nie dolicza się do schedy spadkowej.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2022 r. sygn. akt I NSNc 551/21
W sprawie o zapłatę zachowku sąd powinien ustalić, czy celem lub skutkiem zawartej przez spadkodawcę umowy dożywocia jest pozbawienie uprawnionych do zachowku środków koniecznych do życia.
Zgodnie z art. 910 § 1 k.c. przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia.
Dwaj bracia wnieśli do sądu pozew o zasądzenie na rzecz każdego z nich od trzeciego z braci i jego żony po 25 000 zł tytułem zachowku. Uzasadniając swoje żądanie wskazali, że są spadkobiercami ustawowymi zmarłego, który pozostawił testament notarialny, w którym do całości spadku powołał trzeciego syna. Bracia wyjaśnili także, że przekazana bratu i jego żonie na podstawie umowy dożywocia nieruchomość (mieszkanie, które było najcenniejszym składniki majątku spadkodawcy) powinna zostać uwzględniona przy wyliczeniu zachowku, ponieważ umowa ta stanowiła w istocie darowiznę.
Sąd ustalił, że Spadkodawca zawarł z małżonkami umowę dożywocia. Na mocy której przeniósł na ich rzecz własność lokalu mieszkalnego, w zamian za to małżonkowie zobowiązali się zapewnić mu dożywotnie utrzymanie, polegające na zapewnieniu mu mieszkania, wyżywienia, odpowiedniej pomocy i pielęgnacji w chorobie oraz sprawienie własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym.
Spadkodawca na około 2 lata przed śmiercią zamieszkał u syna i jego żony. Małżonkowie zapewnili mu w tym czasie właściwą opiekę w tym opiekę medyczną. Koszty opieki nad spadkodawcą oraz utrzymanie mieszkania spadkodawcy były finansowane z pieniędzy małżonków , ale też i samego spadkodawcy.
Sad Rejonowy nie uznał umowy dożywocia za darowiznę innego zdania był Sąd Okręgowy, który przy wyliczaniu zachowku uwzględnił wartość nieruchomości objętej dożywociem.
Na skutek skargi kasacyjnej sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, Sąd Najwyższy uwzględnił skargę i uznał, że dożywocia nie dolicza się do schedy spadkowej.
Zgodnie z art. 993 § 1 k.c. do spadku dolicza się darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Przepis ten nie znajduje natomiast zastosowania do umów wzajemnych, takich jak umowa dożywocia. Dożywocie jest umową prawa cywilnego o charakterze kauzalnym, konsensualnym, dwustronnie zobowiązującym, odpłatnym i wzajemnym (postanowienie Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 2021 r., V CSK 293/20). Umowa dożywocia dawała zmarłemu wymierne, ustalone w akcie notarialnym świadczenia i gwarancje, których nie zapewnia ani umowa darowizny, ani obietnice o charakterze moralnym. Umowa darowizny nie jest umową wzajemną, a zobowiązania moralne z zasady nie mają żadnej doniosłości prawnej. Umowa dożywocia, zobowiązuje nabywcę nieruchomości do zapewnienia dożywotnikowi utrzymania przez spełnianie określonych w jej treści świadczeń. Zdaniem Sądu Najwyższego realizowanie przez dożywotnika niektórych swoich potrzeb samodzielnie, nie wskazuje na nieodpłatność umowy dożywocia, albowiem zakres obowiązków nabywcy nieruchomości jest określany w umowie i może zostać zawężony przez strony do zaspokajania niektórych tylko potrzeb egzystencjalnych dożywotnika. Ponadto ochrona dożywotnika jest wzmocniona zgodnie z art. 910 § 1 k.c. przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie następuje z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia. nowy właściciel zobowiązany jest do takich samych świadczeń na rzecz dożywotnika, co poprzedni właściciel, a warunkiem ochrony dożywotnika nie jest ujawnienie dożywocia w księdze wieczystej. Zgodnie z art. 7 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie działa przeciwko prawu dożywocia. Takich gwarancji nie daje umowa darowizny.