Dziedziczenie.
Prawo przewiduje dwie drogi dziedziczenia – z ustawy, – z testamentu.
Dziedziczenie ustawowe zgodnie z kodeksem cywilnym następuje wtedy gdy:
- spadkodawca nie powołał spadkobiercy czyli nie zostawił ważnego testamentu, albo gdy
- żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.
Co ważne dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
Robert W. zginął w wypadku samochodowym, jego żona Katarzyna W. jest w 2 miesiącu ciąży. Kobieta obawia się, że rodzina zmarłego męża odsunie dziecko od spadku. Obawy kobiety są niepotrzebne albowiem dziecko chroni zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym domniemanie ojcostwa, jeżeli dziecko urodzi się przed upływem trzystu dni od ustania małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Ważne aby dziecko było poczęte w chwili otwarcia spadku (spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy), oraz aby urodziło się żywe.
Fundacja lub fundacja rodzinna, ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.
Kodeks cywilny określa porządek dziedziczenia ustawowego, w tak zwanych kręgach dziedziczenia.
Powołany w dalszej kolejności dochodzi do spadku w braku osoby powołanej przed nim.
1. małżonek i dzieci
Wszystkie dzieci spadkodawcy traktowane są jednakowo, bez względu czy są dziećmi małżeńskimi, czy pozamałżeńskimi, tak samo dziedziczą dzieci adoptowane (przysposobione).
Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku. Jeżeli więc dzieci jest więcej niż troje to małżonek otrzymuje ¼, a pozostała część jest równo dzielona pomiędzy dzieci.
W praktyce oznacza to następujący podział spadku:
> małżonek i 2 dzieci – dostaną po 1/3 spadku,
> małżonek i 3 dzieci – dostaną po ¼ spadku
> małżonek i 4 dzieci – małżonek dostanie ¼, a dzieci po 3/16
> małżonek i 5 dzieci – małżonek ¼ , a dzieci po 3/20
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom (wnukom) w częściach równych, lub kolejno dalszym zstępnym.
Zstępni to potomkowie, czyli:
Dzieci > wnuki > prawnuki > praprawnuki
2. małżonek i rodzice
W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych
3. małżonek, rodzic, rodzeństwo spadkodawcy/ małżonek, rodzeństwo spadkodawcy
Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.
Małżonkowie Maria i Kamil W. nie mieli dzieci. Kamil W. zmarł nie pozostawiając testamentu. Żyje ojciec Kamila Stanisław, matka Kamila zmarła kilka lat wcześniej. Kamil miał też siostrę Ewę i brata Adama. Tak wiec żona Maria dziedziczy ½ spadku, ojciec ¼ spadku, siostra Ewa i brat Adam po 1/8 spadku.
4. dziadkowie spadkodawcy (ewentualnie ich zstępni),
5. pasierbowie, dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku,
6. gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo Skarb Państwa jeśli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą,
Małżonek spadkodawcy nie dziedziczy z ustawy:
> w przypadku orzeczonej separacji,
> jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione, wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu,
A także gdy:
> został uznany za niegodnego dziedziczenia przez sąd,
> zrzekł się dziedziczenia (zrzeczenie dziedziczenia następuje za życia spadkodawcy poprzez zawarcie umowy u notariusza,
> został wydziedziczony przez spadkobiercę w testamencie.
Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.
Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam.
Do spadku należą:
Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego np.:
- prawo własności,
- użytkowanie wieczyste,
- autorskie prawa majątkowe,
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
- wierzytelności
Nie należą do spadku:
prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą np.:
- prawo dożywocia,
- służebność osobista,
- spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego (dziedziczony jest tylko wkład mieszkaniowy)
- prawo do żądania alimentów i obowiązek alimentacyjny (obowiązek czyli od chwili śmierci przestają powstawać nowe roszczenia, zaległe alimenty są dziedziczone),
- prawo do renty przyznanej w związku z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia,
- prawo do grobu,
prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami, np.:
- prawo najmu lokalu mieszkalnego – zgodnie bowiem z art. 691 kodeksu cywilnego w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą,
- dyspozycja wkładem na wypadek śmierci – którą reguluje art. 56 prawa bankowego, zgodnie z nim posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej.
Pracownik zmarł 5 kwietnia nie odebrał wynagrodzenia za marzec. Komu pracodawca ma przekazać wynagrodzenie zmarłego pracownika?
Zgodnie z art. 631 kodeksu pracy z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa.
Prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą po śmierci pracownika, w równych częściach, na małżonka oraz inne osoby spełniające warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W razie braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.
Jeżeli zmarły pracownik pozostawił żonę lub miał dzieci, które spełniają warunki do renty rodzinnej – należy dokonać wypłaty na ich rzecz. Pracodawca powinien naliczyć podatek (bez kosztów uzyskania i bez składek ZUS) a wypłatę udokumentować w PIT-11.
Uprawnieni do renty rodzinnej
Na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
- małżonek (wdowa i wdowiec);
- rodzice.
Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:
- do ukończenia 16 lat;
- do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
- bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w powyższym okresie,
Wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
- w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Powyższe dotyczy się również wdowca.
Rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
- ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
- spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca
Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające.
W przypadku, gdy pracownik nie pozostawił po sobie osób uprawnionych do renty rodzinnej w takim wypadku wynagrodzenie wchodzi do masy spadkowej. Pracodawca winien wówczas zaczekać i wypłacić kwotę na podstawie sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Należy wypłacić kwotę brutto (bez podatku i składek ZUS).
Kto wystawia rachunek za wykonaną pracę w przypadku śmierci zleceniobiorcy? Komu przekazać wynagrodzenie?
W przypadku śmierci zleceniobiorcy nie ma przepisów, które tak jak w przypadku śmierci pracownika umożliwiają wypłatę praw majątkowych ze stosunku pracy małżonkowi oraz innym osobom spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej.
Śmierć zleceniobiorcy powoduje wygaśnięcie umowy cywilnoprawnej – umowy zlecenia. Należne wynagrodzenie z umowy zlecenia wchodzi do masy spadkowej.
Zleceniodawca powinien więc wynagrodzenie z tytułu zlecenia wypłacić spadkobiercom na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Wypłata powinna nastąpić w kwocie brutto, czyli bez potrącania podatku dochodowego od osób fizycznych i składek.
Odprawa pośmiertna komu przysługuje?
Zasady nabycia odprawy pośmiertnej reguluje art. 93 kodeksu pracy.
W razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna.
Wysokość odprawy, jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:
- jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat;
- trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat;
- sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Odprawa pośmiertna przysługuje następującym członkom rodziny pracownika:
- małżonkowi;
- innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Małżonek pracownika nie musi spełniać warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej.
Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny.
Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy kwoty wskazanej powyżej.
Odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca według przepisów kodeksu pracy. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
W jaki sposób członkowie rodziny powinni udokumentować prawo do świadczeń ze stosunku pracy?
Przepisy nie określają jakie dokumenty pracodawca powinien żądać od małżonka i innych osób uprawnionych do renty rodzinnej.
Dokumentem potwierdzającym pozostawanie w małżeństwie w dniu śmierci będzie aktualny akt małżeństwa, pokrewieństwo ze zmarłym pracownikiem, spełnianie warunków do uzyskania renty rodzinnej potwierdzić można na podstawie aktu urodzenia dziecka, legitymacji szkolnej, legitymacji studenckiej, odpowiednia orzeczenie o niezdolności do pracy wydane przez lekarza orzecznika ZUS.
Jak wskazał w swoim Postanowieniu z dnia 11 grudnia 1996 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach sygn. akt III APz 18/96 realizacja tych świadczeń będzie mogła następować na rzecz małżonka i innych członków rodziny, do których zmarły pracownik przyczyniał się za życia, bez wymogu uprzedniego formalnego oczekiwania przez sąd spadkowy o stwierdzeniu praw do spadku i podziale tego spadku.
Dziedziczenie gospodarstw rolnych.
Dziedziczenie z ustawy gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha może odbywać się na różnych zasadach w zależności od tego, kiedy zmarł spadkodawca.
W stosunku do spadków otwartych (spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy) do 13 lutego 2001 r. przesłanki, jakie muszą spełniać spadkobiercy, aby mogli dziedziczyć z ustawy gospodarstwo rolne określa art. 1059 kodeksu cywilnego. Dziedziczenie gospodarstw rolnych od 14 lutego 2001 r. odbywa się na zasadach ogólnych (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. sygn. akt ,P 4/9) .
I tak zgodnie ze wskazanym powyżej art. 1059 k.c. gospodarstwo rolne z ustawy dziedziczą spadkobiercy, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
- stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo
- mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo
- są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo
- są trwale niezdolni do pracy.
Specjalne zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych niezależnie od daty otwarcia spadku nie mają zastosowania przy dziedziczeniu gospodarstw rolnych na podstawie testamentu.
Dziedziczenie w związkach partnerskich.
Prawo spadkowe nie chroni partnera. W przeciwieństwie do małżonków osoby pozostające w związkach nieformalnych nie mogą dziedziczyć po sobie na podstawie ustawy. Mogą zostać powołani do dziedziczenia z testamentu. Dlatego w takich przypadkach warto sporządzić testament. Powołanie do spadku na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem z ustawy. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
Żona Jakuba Karolina zostawiła go kilka lat temu wyprowadzając się od niego. Małżonkowie formalnie nie przeprowadzili rozwodu. Jakub związał się z Edytą z którą ma dwie córki, ma też syna z żoną Karoliną. Po śmierci Jakuba do spadku z ustawy powołani zostaną żona Karolina, syn ze związku małżeńskiego, oraz dwie córki urodzone w konkubinacie.
Pełnomocnictwo do rachunku bankowego zmarłego wygasa z chwilą jego śmierci
Ojciec udzielił córce pełnomocnictwo do rachunku bankowego, na jego podstawie córka pobierała pieniądze z banku. Ojciec zmarła, nie przeprowadzono jeszcze spraw spadkowych. Syn zmarłego obawia się, że siostra wypłaci wszystkie pieniądze z rachunku ojca zanim przeprowadzą postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Czy córka będzie mogła wypłacić pieniądze na podstawie pełnomocnictwa?
Zgodnie z art. 59a. prawa bankowego umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, ulega rozwiązaniu z dniem śmierci posiadacza rachunku uważa się ją jednak za wiążącą do chwili wypłaty przez bank środków pieniężnych osobie posiadającej do nich tytuł prawny. Na podstawie art. 101 kodeksu cywilnego umocowanie/pełnomocnictwo wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Tak więc pełnomocnictwo bankowe co do zasady wygasa wraz ze śmiercią posiadacza rachunku.
Oznacza to, że córka utraciła uprawnienie do składania w banku dyspozycji dotyczących rachunku ojca na podstawie pełnomocnictwa.
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci
Kwestię tą reguluje art. 56 prawa bankowego zgodnie z jego treścią posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej Kwota wypłaty, bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku, czyli dziś ok. 140.000 zł. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana na piśmie. Jeżeli posiadacz rachunku wydał więcej niż jedną dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, a łączna suma dyspozycji przekracza limit, o którym mowa powyżej, dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej.
Kwota wypłacona na tej podstawie nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Oznacza to, że jest wypłacana jeszcze przed zakończeniem postępowania spadkowego.
Ustanowienie dyspozycji na wypadek śmierci nie dotyczy rachunków firmowych oraz rachunków wspólnych.
Poszukiwanie rachunków bankowych zmarłego
Jak ustalić czy zmarły posiadał, a jeśli tak to w jakich bankach rachunki bankowe? Zgodnie z prawem bankowym banki zobowiązane są prowadzić centralną informację o rachunkach, zwaną „Centralną informacją”.
Bank jest obowiązany udzielić osobie, która uzyskała tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku zbiorczej informacji m.in. o: rachunkach bankowych posiadacza, rachunkach prowadzonych w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, w tym rachunkach wspólnych – bez wskazania danych współposiadacza. W zbiorczej informacji wskazuje się podmiot, który prowadzi albo prowadził rachunek, numery rachunków wynikające z umowy rachunku oraz informację, czy rachunki są nadal prowadzone.
Wniosek można złożyć w jakiejkolwiek placówce bankowej czy spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, jednakże aby móc taki wniosek złożyć trzeba legitymować się tytułem prawnym do spadku po posiadaczu rachunku (sądowe postanowienie o stwierdzenia nabycia spadku albo notarialne poświadczenie dziedziczenia).